kutubhona

келишига далил олиш зарур». У яна шундай дейди: «Гоҳида ижтиҳод манот ҳақиқатини аниқлашга тааллуқли бўлади. Бунда Шореъ мақсадлари ҳақидаги илмга муҳтож бўлинмайди. Шунингдек арабий илмни билишга ҳам муҳтож бўлинмайди. Чунки бу ижтиҳоддан мақсад мавзуни қандай бўлса шундай билишдир. Унда шу мавзуни билишга ёрдам берадиган илмга муҳтож бўлинади, холос. Демак мужтаҳид мавзуни билиш жиҳатидан билимдон ва мужтаҳид бўлмоғи даркор. Чунки у шаръий ҳукм ана шу воқега мувофиқ тушиши учун воқени ўрганиб чиқиши лозим».

Демак иллатнинг ҳақиқатини ўрганиб аниқлаш иллатлаб келган нассни тушунишга оид бўлади. Бу эса нақлиёт (нақл қилинган нарсалар)ни тушуниш бўлиб, у манот эмас. Аксинча манот нақлиётлардан бошқа нарсадир. Манот деганда шаръий ҳукм татбиқ этиладиган воқелик кўзда тутилади. Масалан хамр (маст қилувчи ичимлик) ҳаром десангиз бунда нарсанинг (ичимликнинг) хамр эканлиги ёки эмаслигини текшириб аниқлаш манот ҳақиқатини аниқлашдир. Яна масалан таҳорат олиш жоиз бўладиган сув мутлақ сувдир, деб айтсангиз бунда сувнинг мутлақ эканини ёки эмаслигини аниқлаш ҳам манот ҳақиқатини аниқлашдир. Яна масалан таҳорати бузилган одам намозга таҳорат олиши вожиб, деб айтилса, ўша шахснинг таҳоратли ёки таҳоратсиз эканлигини аниқлаш ҳам манот ҳақиқатини аниқлашдир. Демак манот ҳақиқатини аниқлаш ҳукм мавзуси бўлган нарсанинг ҳақиқатини аниқлашдир. Шунинг учун манот ҳақиқатини текшириб ўрганадиган кишининг мужтаҳид ёки мусулмон бўлиши шарт эмас, балки нарсани билувчи олим бўлиши кифоя. Шундан келиб чиқиб байъатлари розиликка далолат қилувчи бўладиган мусулмонлар ким эканлиги ҳақидаги баҳс манот ҳақиқатини аниқлаш ҳақидаги баҳс бўлди.

Бу биринчи масала жиҳатидан. Энди иккинчи масалага, яъни шу кунларда сайловларда бўлаётган яширин овоз бериш, овоз бериш қутиларини ўрнатиш, овозларни ҳисоблаш ва шунга ўхшаган ишларга тўхталадиган бўлсак, буларнинг барчаси розилик билан сайлашни амалга ошириш услубларидир. Шунинг учун бу услублар шаръий ҳукм остига ҳам, муолажаси учун ҳукм келган мавзу бўлмиш шаръий ҳукм маноти сирасига ҳам кирмайди. Чунки бу услублар шаръий